2024'ü geride bırakırken dünyanın önde gelen sözlükleri yılın kelimelerini açıklıyor. Avustralya merkezli Macquarie Sözlüğü, bu yıl sosyal medya ve internet çağını yansıtan bir terimi seçerek dikkatleri üzerine çekti: “Enshittification” (Çürüme Süreci).
Bu kelime ilk kez 2022 yılında yazar Cory Doctorow tarafından ortaya atıldı ve özellikle dijital platformların kar amacıyla kalitesini düşürerek bozulmasını tanımlamak için kullanıldı. Doctorow, bu kavramı şu şekilde açıklıyor:
"Şu anda hepimiz enshittocene (yozlaşma) çağından geçiyoruz, büyük bir enshittening (çürüme) içinde yaşıyoruz. Hayatımızda önemli olan ve güvendiğimiz hizmetler devasa birer pislik yığınına dönüşüyor."
Macquarie Sözlüğü, kelimeyi şöyle tanımlıyor:
“Bir hizmetin ya da ürünün kar amacıyla kalitesinin düşürülmesi ve bunun sonucunda aşamalı olarak bozulması.”
Sosyal Medya ve Enshittification Örnekleri
Guardian gazetesi, bu kelimenin sosyal medya kullanıcılarına tanıdık bir kavram olduğunu belirtiyor. Örnek olarak:
- Twitter (X): Bir zamanlar eğlenceli ve faydalı bir mikroblog sitesi olan Twitter'ın Elon Musk tarafından "gerçek ötesi bir bataklık" haline dönüştüğüne dikkat çekiliyor.
- Facebook: Eski arkadaş paylaşımlarının yerini, alakasız reklamlar ve anlamsız içeriklerin aldığını ifade ediyor.
- Instagram: Eskiden sevimli köpek videolarının hakim olduğu platformun, şimdi algoritma karmaşasıyla yatırım danışmanlıklarından anime trendlerine kadar farklı içerikler sunduğu belirtiliyor.
Çürümenin Aşamaları
Doctorow’a göre enshittification üç aşamada gerçekleşiyor:
- İlk Aşama: Platformlar kullanıcılarına iyi davranır ve çekici hale gelir.
- İkinci Aşama: İş müşterileri için platformu optimize etmek amacıyla kullanıcılar suistimal edilir.
- Son Aşama: Platform, iş müşterilerini de suistimal ederek tüm değeri kendine çeker.
Doctorow, bu sürecin "sinir bozucu, moral kırıcı ve korkutucu" olduğunu söylüyor.
Gelecek İçin Umut Var mı?
Buna rağmen Doctorow, sürecin tersine çevrilebileceği konusunda iyimser bir bakış açısı sunuyor:
- Rekabeti artıran düzenlemeler,
- Dijital gizlilik önlemleri,
- Kullanıcıların platformlarda daha fazla söz hakkı sahibi olması,
- Çalışanların sömürülmesinin engellenmesi gibi adımların bu döngüyü kırabileceğini savunuyor.
Doctorow, büyük teknoloji platformlarının çürüme sürecine dördüncü bir aşama daha ekliyor:
“Kendilerini sabote ederler, sonra ölürler.”
Macquarie Sözlüğü Komitesi, kelimenin "dünyada ve hayatımızın birçok yönünde yaşadığımız süreci net bir şekilde yakaladığını" belirtiyor. Yılın kelimesi “enshittification”, dijital çağda karşılaşılan sorunları hem kavramsal hem de dilsel olarak ifade eden güçlü bir kavram olarak hafızalarda yerini aldı.
