Teknolojinin gelişimi ve dijital kullanımın artması ile eski kullanım şekillerinden uzaklaştığımız alışkanlıklarımızdan birkaç tanesi de sosyalleşme gereksinimimizi karşılama şeklimiz ve toplumuza özgü selamlaşmalarımız. Karşılaştığımız anda sarılıp hasret giderdiğimiz, birbirimize gülümseyerek hal hatır sorduğumuz anların yerini, tek başına bir anlamı bile olmayan ve sanki sesli harflerin kullanımının yasaklanmış olduğu kelime benzeri sessiz harf yazımları aldı. İşin kötüsü, garip ve anlamsız olmasına rağmen yeni neslimize bu kullanımlar daha cazip geliyor. Eğer sizde çocuklarımızın ve gençlerimizin ekran başındaki sohbetlerine şahit olduysanız Türkçeden farklı bir dil yapısı içerisinde konuştuklarını gözlemlemişsinizdir. Tabi ki bu olumsuzluğun yaşanmasında sebep olarak sayılabilecek birçok etken mevcut. Bu bağlamda çocuklarımızın ve gençlerimizin popülerlik sağlamak amacı ile farklı olma çabası ve ne karakterine ne de toplum yapısına uygun davranışlar sergilemeyen kişilere olan özentisi ön plana çıkıyor. Maalesef çocuklarımız ve gençlerimiz tarafından özenilen bu kişileri yeni tanımlanan mesleklere (youtuber, influencer, blogger, instagrammer, tiktoker…) sahip kişiler olarak ekran başında sıklıkla görebilmek mümkün. Hatta mümkünlüğünden ziyade neredeyse internet ortamında her an ekrandalarmış gibi. Bu yazı dizimde sizlere çocuklarımızın masum amaç ve beklentiler içerisinde ekran başında oldukları anlarda bu kişilerin olumsuz davranışlarına maruz kaldıkları platformların en popüler olanlarından bahsetmek istiyorum. Bu yazımda konu başlığımız, YouTube.
Seç ve izle platformu olarak 2005 yılında kurulan ve bir yıl sonra çok uluslu Amerikan anonim şirketi Google tarafından 1 milyar 650 milyon dolar bedelle satın alınan youtube kanalı gençlerimizin uğrak merkezlerinden bir tanesi. Youtube, Google’ın hesap açma standartlarına göre 13 yaşından büyük herkesin hesap (kanal) açarak videolar yükleyebileceği bir uygulama. Uygulama içerisinde üyelerin kanallarını daha uygun hâle getirebilmesi için "kanal türleri" vardır. Bu türler; standart youtube kullanıcıları için “Youtuber (Youtube’çu)” hesabı, deneyimli film yapımcıları için “Yönetmen (Director)” hesabı, müzik eserleri için “Müzisyen (Musician)” hesabı, mizahi video yapımcıları için “Komedyen (Comedian)” hesabı, ilgi alanına bağlı video yapanlar için “Guru (Uzman)” hesabı ve uygunsuz videoları rapor edenler için “Bildirici (Reporter)” olarak çeşitlilik göstermektedir. Her ne kadar kanala yüklenecek videoların telif hakkı alınma zorunluluğu ve saldırganlık, , şiddet, tehdit, reklam ve suç gibi unsurları barındırmaması ile ilgili yasal düzenlemeler alınmış olsa da bu şartların uygulanma aşamasında birçok problemin ortaya çıktığı aşikâr. Tabi bu bağlamda yüklenen videoların insanlar tarafından değil, yapay bir zekâ tarafından kontrol edildiğini ve tanımlama konusunda uyuşmayan kodlarla gözden kaçabilecek birçok olumsuz içerikli video ile karşılaşılabileceğini ifade etmek gerekir. Bu noktada yaşanacak en önemli sorun youtube kanalının ebeveynler tarafından çocuklarına denetimsiz bir şekilde eğlence kanalı olarak tanımlanması olarak ortaya çıkmaktadır. Çünkü farklı kullanıcılar tarafından kanala yüklenen ve içeriklerinde saldırganlık, şiddet, suç vb. içeriklere sahip videolar, çizgi film izlediğini düşündüğünüz ve ekranla baş başa bırakıp kendi işlerinizle ilgilenmeyi tercih ettiğiniz anlarda denetimsiz bir şekilde çocuğunuzun karşısına çıkabiliyor. Bu olumsuz durumun temel sebebi, çocuğunuzun anne veya babasının Google hesabı ile veya herhangi bir hesapla oturum açmadan içine girdiği youtube dünyasında, yaşına uygun video içerik düzenlemesinin yapılamaması ve izleyebileceği videoların youtube kanalının yapay zekâsının kontrolünden geçmemesinden kaynaklanıyor.
13-18 yaş arası çocuk ve gençlerimizin bu tür içeriklere karşı bilinçli davranışlar sergileme olasılığı bir kenarda tutulacak olursa, özellikle 13 yaş altı çocukların azımsanmayacak kadar büyük bir çoğunluğunun yaşadığı bu tür sorunların ortadan kaldırılmasında veya en aza indirgenmesinde youtube kanalının kullanıcılarına sunmuş olduğu bazı seçeneklerin var olduğunu ifade etmek gerekir. Her ne kadar youtube kanalında içeriğinin çocuğunuzun yaş gurubuna uygun olduğunu düşündüğünüz videoları indirip offline olarak çocuğunuz tarafından izlenmesi gibi bir alternatifiniz olsa da, milyonlarca video içerisinde bu alternatifin her an gerçekleştirilme sansının çok çözümcü bir yaklaşım olmadığını düşünüyorum. Hele ki, çocuğunuz yaş grubuna ait bir hesap haricinde youtube da video izlerken, yan tarafta reklamları çıkacak ve çocuğunuzu şiddetin, saldırganlığın ve pornografinin içerisine çekecek videoları düşünecek olursak. Bu sebeple konu ile ilgili sorunların giderilmesinde yüzde yüz etkili olmasa da büyük oranda azaltabileceği için bazı uygulamaları ebeveynlerin kullanımına değer görüyorum. Bu uygulamalardan bir tanesi “YouTube Kids”. 13 yaş altı çocuklar için geliştirilen YouTube Kids, YouTube'dan ayrı bir web sitesi ve Android ve İOS cihazlar için ayrı bir mobil uygulaması olan bir video izleme platformu olarak öne çıkıyor. Uygulama içerisinde içerik havuzları yaş gruplarına göre 4 yaş ve altı, 5-7 yaş ve 8-12 yaş olarak kategorize edilmiş durumda. Uygulamayı öncelikle hesabınızla ilişkilendirdiğiniz bir telefona veya tablete indirmeniz gerekiyor. Uygulama ile çocuğunuza özel bir profil oluşturabiliyor, çocuğunuzun yalnızca sizin manuel olarak seçtiğiniz ve onayladığınız videoları, kanalları ve/veya koleksiyonları izlemesini sağlayabiliyor, çocuğunuzun yaşına uygun içerik düzeylerini belirleyebiliyor, çocuğunuzun ekran başında kalma süresini ayarlayabiliyor, olumsuz içeriğe sahip olduğuna kanaat getirdiğiniz videoları engelleyebiliyor ve çocuğunuzun hesabında hangi videoları izlediğini takip edebiliyorsunuz. Uygulama güncel şartlar içerisinde büyük oranda çocuğumuzun youtube kanalında video içerikleri ile yaşayabileceği sıkıntıları ortadan kaldırabilecek nitelikte görünüyor. Ebeveynlerimizin bu anlamda uygulamayı gönül rahatlığı ile kullanabileceklerini ifade edebilirim.
Ebeveynlerin YouTube uygulaması ile ilgili detaylı bilgi sahibi olma ihtiyacı içerisinde oldukları bir başka husus çocuklarının YouTube’da kanal sahibi olma talepleri. Bu hususla ilgili şahsi fikrim, çocuklarımızın dijital ortamda devamlı tüketen ve tükettikleri ile birçok olumsuzluğa maruz kalan bireyler olmalarından ziyade kendilerine bir kanal açarak tüketici rolünden uzaklaşmaları ve üretici pozisyonunu benimsemeleri. Tabi ki bu karar bilinçli ebeveynler olarak birçok sorumluluğu da beraberinde getiriyor. Eğer çocuğunuzun yaşına uygun bir profil ile kanal sahibi olmasını ve kanalına videolar yüklemesini onay verecekseniz, uyulması gereken kurullarla ilgili çocuğunuzla belirli noktalarda anlaşmanız ve bu kurallar dâhilinde isteğini gerçekleştirebileceğini kendisine açıklamanız gerekir. Bu noktada çocuklarımızın özenle dikkat etmesi gereken durumlar video yükleme işlemlerini kendisi yapacak düzeyde bir bilgiye sahip olmasının gerekliliğinin ifade edilmesi, videolarında kendisini ifşa etmemesi gerektiğini bilmesi, yükleyeceği videoların oyun veya oyun tanıtım içerikli videolar olmayacağı bilincinde olmasının sağlanması ve yüklenecek video sayısının haftada en fazla bir veya iki video olarak sınırlaması gerektiğini bilmesi ile ilgili net bir şekilde ifade edilmelidir. Ancak bu hususlara uyması dâhilinde bir kanal açabileceği ve kanalına belirlenen şartlarla videolar yükleyebileceği hususunda sembolik ancak yazılı bir anlaşma metni imzalanması çocuğunuzun bu hususa ne kadar değer verdiğinizi idrak etmesine imkân tanıyacaktır.
Günümüz teknoloji dünyasında youtube vb. platformların çocuklarımız için eğlence yerleri düzenlenmesi ebeveynlerin elindedir. Emin olun, 8-9 yaşına kadar youtube videoları izleme ve kanal sahibi olma hevesleri üst düzeyde olan çocukların bu yaşın ardından bu heveslerinde de azalma olacaktır. Bu yaşlar itibariyle farklı ilgi alanları edinmeye başlayacak çocuklar youtube üzerinden bağımlılık derecesine ulaşmaya yakın oldukları oyun videoları ve youtuberların garip video içeriklerinden uzaklaşmaya başlayacaklardır. Ancak bilinmesi gerekir ki, bu dönemin olumlu bir şekilde değerlendirilmesi ve çocuğunuzun herhangi bir zararla karşılaşılmaması, kendilerine boş zaman yaratmak adına çocuğunun eline telefon veren veya “sen odana geçip bilgisayarında zaman geçirebilirsin” diyen ebeveynlerle mümkün olmayacaktır.
Çocuğunuzu önemsiyor ve onu dijital dünyanın zararlı etkilerinden korumak istiyorsanız, kontrolü elinize alın.
